الحاشیة علی تهذیب المنطق ، حاشیه ای بر «تهذیب المنطق و الکلام» تفتازانی است که توسط مولی عبدالله بن شهاب الدین یزدی نوشته شده است.

متن اصلی تهذیب تفتازانی در درجه بالایی از اختصار به خوبی مسائل منطقی را بیان می کند و اگرچه شرح مولی عبدالله به نسبه ی بسیاری از شروح مختصر به حساب می آید اما نسبت به متن تهذیب مفصل است. به دلیل جامعیت به دست آمده توسط متن و شرح ، کتاب حاشیه مورد توجه بسیاری از نویسندگان قرار گرفت و حواشی متعددی بر حاشیه ملا عبدالله نوشته شد که از این میان می توان به حواشی زیر اشاره کرد:

• عبدالرزاق لاهیجی
• میرزا محمدعلی قراچه داغی
• ملا نظرعلی گیلانی
• میرزا علیرضا تجلی

در این چاپ ، کتاب دارای دو قسمت است که در قسمت اول متن تهذیب به همراه شرح مولی عبدالله قرار گرفته و در قسمت دوم حواشی حاشیه قرار دارند.

تهذیب منطق تفتازانی از حیث شیوه نگارش ، پیرو تبویب سینوی بوده و به تعبیری به صورت دو بخشی است. بخش اول کتاب در مورد معرف و مباحث پیرامون آن است و بخش دوم در مورد مقدمات استدلال و حجت است.

«تهذیب المنطق و الکلام»، تفتازانی رساله‌ای است مشهور از تفتازانی در منطق و کلام به زبان عربی که تفتازانی آن را در ۷۸۹ ق، به پایان رسانده است. این رساله با همه فشردگی و اختصار، از متون معتبر در حوزه‌های آموزشی قدیم بوده، و بر آن شرح‌ها و حواشی فراوان نوشته شده است. وی تهذیب را برای پسرش نوشته و ازاین رو از ابتدا، نگارش آن به قصد تعلیم بوده است. نام کامل این رساله «غایة تهذیب الکلام فی تحریر المنطق و الکلام و تقریب المرام من تقریر عقاید الاسلام» بوده و تفتازانی در آغاز کتاب، آن را راهنمایی برای طالبان حقیقت و آگاهی معرفی کرده است. 

ویژگی مهم:

دیگر ویژگی مهم تهذیب همراهی دو موضوع منطق و کلام است که باید آن را از پیامدهای توجه متکلمان به منطق و فلسفه دانست؛ چراکه در این دوره، برخلاف سنت کلامی متقدم، جایگاه منطق و تا حدودی فلسفه ارسطویی تثبیت شده بود. پیش از تفتازانی، همنشینی علم کلام با مباحث امور عامه فلسفی در متن واحد سابقه داشته است که از آن جمله می‌توان به «المحصل» فخرالدین رازی، «المقاصد» خود تفتازانی و «المواقف» قاضی عضدالدین ایجی اشاره کرد. بااین همه، بخش‌های فلسفی این متون هیچ یک به عنوان اثر مستقل موردنظر نبوده‌اند. بنابراین کار تفتازانی را با توجه به تعلیمی بودن اثر می‌توان شیوه‌ای جدید و گواه این دانست که از دیدگاه او، منطق ابزاری معتبر و کارآمد برای همه کسانی است که قدم در راه یادگیری روش‌های استدلالی و جدلی علم کلام می‌نهند. وجود این دیدگاه در باره نسبت منطق با کلام موجب می‌شده است که در برخی تحریرهای آموزشی دیگر، کلیات این دو رشته را در متن واحدی بگنجانند؛ چنان که دو اثر مجزای «تجرید المنطق» و «تجرید الکلام» از خواجه نصیرالدین طوسی (د ۶۷۲ ق) در منظومه‌ای واحد تلخیص شده‌اند.

منبع : ویکی فقه